Dionizy Bałaban
| Dionizy Bałaban | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
 | ||||||||
 Egzarcha konstantynopolitański | ||||||||
| ||||||||
| Metropolita kijowski | ||||||||
| ||||||||
| Biskup łucki | ||||||||
| ||||||||
| Biskup chełmski | ||||||||
| ||||||||
|
Dionizy Bałaban (ukr. Діонісій Балабан, ros. Дионисий Балабан; imię chrzestne Daniel) herbu Korczak (zm. 20 V 1663, Korsuń) – 5. egzarcha tronu konstantynopolitańskiego (1658-1663), prawosławny metropolita kijowski, halicki i całej Rusi (1658-1663), biskup łucki i ostrogski (1655-1657), biskup chełmski i bełski (1650-1651).
Biografia
Dionizy Bałaban pochodził z Wołynia. Kończąc kolegium kijowsko-mohylańskie złożył śluby zakonne. Na mocy ugody zborowskiej, dnia 12 I 1650 r. został przeniesiony do powstałej z unickiej diecezji eparchii chełmskiej. W lutym tego samego roku, wracający z Warszawy metropolita kijowski Sylwester Kossów zwołał prawosławną szlachtę i duchowieństwo w celu wyboru nowego biskupa. Dnia 27 IV elektorzy opowiedzieli się za Dionizym, którego konsekracja odbyła się 24 IX 1650 r. W tym samym roku zobowiązał się przekazywać corocznie kwotę dwustu złotych na kolegium kijowsko-mohylańskie. Bałaban niedługo cieszył się stanowiskiem - nie otrzymał stosownego przywileju królewskiego, a gdy Kozacy ponieśli klęskę pod Beresteczkiem (28 VI–10 VII 1651) do Chełma powrócili unici. Oznaczało to kres chełmsko-bełskiej eparchii.
Biskup łucko-ostrogski
Po śmierci biskupa Józefa Czaplica-Szpanowskiego w 1654 r., Dionizy został wyświęcony na władykę łuckiego. W tym też czasie nawiązał przyjacielskie stosunki z kasztelanem wołyńskim Stanisławem Kazimierzem Bieniewskim, pośrednikiem w rokowaniach polsko-kozackich. Bałaban spotkał niemałe trudności przy administrowaniu eparchią - znaczna część diecezji, wliczając Ostróg, przeszedł w ręce unitów. W latach 1654—56 biskup posłował kilkukrotnie do Bohdana Chmielnickiego. Pod koniec lutego roku 1656 r., na skutek prześladowań dokonywanych przez unitów, musiał uciekać z Łucka. Znalazł schronienie w Czehryniu, gdzie spotkał się z A. Łopuchinem, któremu przekazał, że udaje się do Kijowa prosić metropolitę o złożenie do króla prośby o przyjęcie katedry w Łucku, wraz z okoliczną szlachtą i mieszczaństwem pod opiekę. W tym czasie Dionizemu udało się także uzyskać od Chmielnickiego uniwersał ochronny dla podległych mu majątków. Dnia 8 IX 1657 r. powrócił do Łucka.
W październiku tego samego roku otrzymał królewskie pozwolenie na wyjazd na sobór mający wybrać nowego metropolitę, na którego Dionizy był jednym z kandydatów. Rada nie podjęła wówczas decyzji.
Metropolita kijowski
Uzyskawszy poparcie hetmana Iwana Wyhowskiego, dnia 1 XII 1657 r. ponownie przybył do Kijowa, gdzie już miesiąc później obwołano go metropolitą kijowskim, halickim i całej Rusi. Potwierdził wówczas przywileje opuszczanego przezeń biskupstwa i obwołał się jego zarządcą. Funkcję tę sprawował, do wyboru nowego władyki łuckiego - Gedeona Świętopełka-Czetwertyńskiego w marcu 1659 r.
W lutym 1658 r. Bałaban przyjął błogosławieństwo od patriarchy Konstantynopola - Partheniusa IV i króla polskiego Jana Kazimierza. Odmówił jednak tego pochodzącego od patriarchy moskiewskiego Nikona. Był zdecydowanym zwolennikiem powrotu Ukrainy do Rzeczypospolitej. Gdy wybuchło powstanie atamana Martyna Puszkara, Dionizy apelował o posłuch dla Wyhowskiego, polecił też swym podwładnym modlitwy o zażegnanie waśni. Dnia 17 VI był obecny przy rozmowach z wojewodą kijowskim Wasylem Borysowiczem Szeremietiewem - wrogiem hetmana kozackiego. Jeszcze w tym samym miesiącu wyjechał do Czehrynia, spotkać się z Wyhowskim. Możliwe, że był jednym z współautorów zawartej 16 IX 1658 r. unii w Hadziaczu.
Poza Kijowem
29 IV 1659 r. przybył do Warszawy na Sejm, który ratyfikował unię. Zawarta dnia 27 X tego samego roku ugoda perejasławska postawiła przed metropolitą kijowskim obowiązek uznania zwierzchności Moskwy. Bałaban nie zamierzał się podporządkować, jednak nie mógł już powrócić na Lewobrzeżną Ukrainę - ponownie schronił się w Czehryniu. Dionizy już 2 XI 1658 r. powierzył część metropolii po opiekę Łazarzowi Baranowiczowi. W październiku następnego roku został już mianowany opiekunem całego biskupstwa.
W marcu 1660 r. Jerzy Chmielnicki zaoferował Dionizemu powrót do "osierociałej katedry". Usiłował też na powrót uniezależnić urząd kijowskiego metropolity od Moskwy - bezskutecznie. Znajomość Bałabana z hetmanem doprowadziła do jego przejścia na stronę Polską. Prorosyjskie duchowieństwo postanowiło obsadzić teraz na tronie własnego metropolitę - już w lipcu 1661 r. do Kijowa wkroczył wyświęcony wcześniej Maksym Filimonowicz. Dionizy starał się zepchnąć go z katedry - dnia 3 VIII konsekrował swego następcę - Józefa Nielubowicza-Tukalskiego. Następnie, wraz z hetmanem Chmielnickim, odwołał się do patriarchy Konstantynopola, prosząc o objęcie Maksyma klątwą.
Na Sejmach z lat 1661 i 1662 popierał powrót unitów do kościoła prawosławnego. Dnia 6 I 1663 r. dokonał tonsury zakonnej Jerzego Chmielnickiego nadając mu przy tym imię Gedeon.
Zmarł w Korsuniu dnia 20 V 1663 r.
Źródła
M. Andrusiak, Bałaban Dionizy, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 1, Kraków 1935, s. 248-249.
pravenc.ru [1]
kresy.pl [2]
Wikipedia.org