Gedeon Bałaban
Gedeon Bałaban | ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||
|
Gedeon Bałaban (Hryhory Bałaban) herbu Korczak (ur. 9 II 1530, zm. 10 II 1607) – władyka lwowski i kamieniecko-podolski w latach 1569-1607. Syn biskupa lwowskiego Arseniusza. Założyciel drukarni w Stratynie i Kryłos.
Biografia
Przyszedł na świat 9 II 1530 r. w rodzinie władyki lwowskiego Arseniego Bałabana, na chrzcie otrzymał imię Hryhory. Ojciec wystarał się dla niego o ekspektatywę na biskupstwo lwowskie w roku 1566, przekazał mu także administrację nad nim. Po śmierci Arseniego w roku 1569 rozpoczęła się długotrwała walka o diecezję. Gedeon, opierając się na dokumencie z roku 1566, objął katedrę i dobra biskupie. Jednak lwowski arcybiskup katolicki Stanisław Słomowski, powołując się na dawne prawa, według których arcybiskupi lwowscy mieli prawo prezenty na także na władyctwo, przedstawił do zatwierdzenia królowi Iwana Łopatkę Ostaławskiego. Zygmunt August polecił staroście wprowadzić Łopatkę na katedrę, czemu Bałaban twardo się sprzeciwił sprzeciwił. Sprawa nie była rozstrzygnięta aż do śmierci Łopatki w 1576 r., po którego zgonie Bałaban mógł objąć biskupstwo.
Jego rządy przypadły na czas niespokojny. Już w 1582 r. przeciwstawił się wprowadzeniu na Rusi kalendarza gregoriańskiego, co doprowadziło do konfliktu z arcybiskupem lwowskim Janem Dymitrem Solikowskim. Dopiero interwencja księcia Konstantego Ostrogskiego, nuncjusza Bolognettiego i innych wyższych dostojników dostojników Korony i Księstwa Solikowski i Bałaban zawarli ugodę 15 II 1585 r. Na jej mocy obydwie strony miały zaniechać obopólnych gwałtów do czasu zgody między papieżem a patriarchą Konstyntynopola.
Unia brzeska
Polityka patriarchów i popieranie przez nich bractw stauropigialnych, niezależnych od jurysdykcji biskupów, doprowadziła do ostrych starć między Bałabanem a bractwem lwowskim. Dnia 1 I 1586 r. patriarcha antiocheński Joachim nadał bractwu nową ustawę, na której to podstawie zostały mu podporządkowane wszystkie inne bractwa i uzyskało prawo sprzeciwić się woli biskupa, jeżeliby postępował on niezgodnie z zasadami Kościoła. Te postanowienia patriarchy doprowadziły do konfliktów bractwa z Bałabanem, który trwał aż do momentu oddania jej pod decyzję patriarchy konstantynopolitańskiego. W roku 1587 nastąpiła chwilowa zgoda pomiędzy bractwem a biskupem, który poparł nawet zabiegi bractwa o założenie szkoły i drukarni, jednak gdy patriarcha Konstantynopola Jeremiasz postanowił zatwierdzić reformę Joachima, stosunki pomiędzy bractwem a biskupem znów się pogorszyły. W czasie swego pobytu w Polsce w roku 1589 Jeremiasz swoimi zarządzeniami zaostrzył stosunek Bałabana zarówno do bractwa jak i do metropolity Michała Rahozy, z którym władyka wiódł spór o monaster św. Onufrego.
Według relacyj unickich w 1589 r. Bałaban, chcąc się uwolnić od władzy patriarchy i wydobyć spod zależności od bractwa lwowskiego, zwrócił się sam do Dymitra Solikowskiego z propozycją przyjęcia zwierzchnictwa papieża. Podczas synodu w Brześciu w 1590 r. wraz z trzema innymi biskupami ruskimi Gedeon wypowiedział się wyraźnie za zjednoczeniem z Kościołem rzymskim. W 1593 r. metropolita Michał Rahoza rzucił klątwę na Bałabana, a wreszcie na synodzie w Nowogródku 26 IX 1594 r. pozbawił go godności biskupiej. Bałaban podpisał dokument biskupów ruskich z 2 XII 1594 r. w sprawie zjednoczenia, a 28 stycznia 1595 roku zwołał we Lwowie zebranie duchownych, opowiadających się za unią.
Zmiana poglądów
Być może pod wpływem księcia Konstantego Ostrogskiego Gedeon zmienił swoje stanowisko wobec unii, a na samym synodzie brzeskim 1596 r. wziął udział w kole duchownym przeciwników unii, za co Rahoza rzucił na niego ekskomunikę dnia 8 października 1596 r. Patriarcha aleksandryjski Melecy Pigas 4 VIII 1597 r. mianował Bałabana wraz z ksksięciem Ostrogskim i Cyrylem Lukarysem egzarchą patriarchy, podczas gdy metropolici uniccy, Rahoza, a następnie Pociej, dążyli do odebrania mu monasteru żydyczyńskiego, a nawet do pozbawienia go katedry lwowskiej.
Gedeon dążył do przekazania biskupstwa lwowskiego swojemu bratankowi Izajaszowi, dla którego wystarał się o przywilej na biskupstwo w 1595 r. Zabiegi te jednak zakończyły się fiaskiem, 21 I 1602 r. doszło do ugody między Bałabanem a bractwem lwowskim, w której ustalono że to właśnie bractwo będzie miało prawo wyboru kolejnego biskupa. Gedeon zmarł 10 II 1607 r. Pochowany został w Klasztorze Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny w Uniowie.
Monaster św. Onufrego we Lwowie
Gedeon zasłynął jako budowniczy klasztoru, przy cerkwi św. Onufrego we Lwowie oraz drukarni. Cerkiew ta powstała w 1550 r., a w 1585 r. dobudowano przy niej klasztor. Przez cały XVII wiek obiekt był rujnowany (w 1672 doszczętnie spalony przez najazd turecki) i odbudowywany (1680), wielokrotnie przebudowywany. W 1701 została do niego dobudowana kaplica św. Trójcy, a w 1821 skrzydło wschodnie. Na początku XX wieku pod kierunkiem Iwana Lewińskiego dokonano restauracji całego kompleksu i redekoracji cerkwi klasztornej. W 1974 r. na terenie monasteru, zamkniętego przez władze, zlokalizowano muzeum ukraińskiego piśmiennictwa, przeniesione w latach 90. XX wieku. W 1998 miał miejsce remont budynku, wówczas zwrócono go bazylianom. Współcześnie grekokatolicki, a pierwotnie prawosławny kompleks klasztorno-cerkiewny jest obecnie mieszanką różnych stylów architektonicznych, od renesansu, przez barok po klasycyzm i historyzm. Cerkiew klasztorna jest trójspadowa, trójdzielna, trójnawowa. We wnętrzu zachowała się osiemnastowieczna kazalnica oraz ikonostas z pocz. XX wieku wykonany przez Modesta Sosenkę.
Źródła
K. Chodynicki, Bałaban Gedeon [w:] Polski Słownik Biograficzny. T. I. Kraków, 1935, s. 249–250.
Wikipedia.org [[1]] [[2]]
Kresy.pl [[3]]