Prokop

Prokop
Herb na podstawie kroniki M. Bielskiego
Biskup krakowski
Rodzina Korczak Data urodzin 1245-1250 Data śmierci 8 XII 1294/1295 Ojciec Rościsław Michajłowicz Sławoński (prawdopodobnie) [[1]] Matka Anna Węgierska (prawdopodobnie) [[2]] Sakra biskupia 1292/3 Wyznanie rzymskokatolickie

Przykład dokumentu Bolesława Wstydliwego z 1275 r., których przygotowywaniem zajmowała się dworska kancelaria.

Prokop h. Korczak (zwany Rusinem, zm. 8 XII 1294/1295) – kanclerz Bolesława Wstydliwego, Leszka Czarnego i Przemysła II. W 1274 r. kantor gnieźnieński, prepozyt sandomierski i kanonik krakowski. W latach 1276-1283 administrator archidiecezji gnieźnieńskiej. W 1279 r. scholastyk krakowski, a w 1280 r. prepozyt gnieźnieński. XXIII Biskup krakowski od 1292.
Stworzył instytucję kancelarii biskupiej. Założyciel wsi Prokocim, dzisiejszej dzielnicy Krakowa.

Pochodzenie

Polski słownik biograficzny podaje, że Prokop był spokrewniony z książętami piastowskimi Bolesławem Wstydliwym i Leszkiem Czarnym. Dokumenty wymieniają go jako wnuka, bądź siostrzeńca (łac. nepos) Bolesława i kuzyna po kądzieli (łac. cognatus) Leszka.
Jan Długosz przekazuje, że Prokop pochodził z Rusi i był spokrewniony z Leszkiem poprzez matkę. Słownik sugeruje, jakoby bardziej prawdopodobnym było, że chodziło tu o matkę księcia Konstancję, córkę Henryka Pobożnego. Konstancja była spokrewniona z św. Kingą, żoną Bolesława Wstydliwego, zaś obie były prawnuczkami Beli III - króla Węgier.
Dalej w stronę węgierskiego rodowodu Prokopa idzie Bronisław Włodarski, wedle którego Długosz użył słowa "Russia" przekręcając nazwę "Rascia" (dziś Raška w Serbii), a podane przez niego określenia "de stirpe Ciphorum" i "familia de Ciphis" (pol. ród Korczaka) odnoszą się do węgierskich miejscowości Cyphus i Cypis. D. Dąbrowski łączył Prokopa z Romanowiczami. N. Baumgarten podaje natomiast, że Prokop był synem Heleny, córki Leszka Białego, co jednak jest informacją wątpliwą, z uwagi na brak dowodów nawet na istnienie Heleny.
Prawdopodobną wydaje się również teoria, że rodzicami biskupa krakowskiego byli Koloman, król Halicji i Lodomerii (zdetronizowany w wieku trzynastu lat), książę Sławonii, Chorwacji i Dalmacji, oraz Salomea Piastówna, księżniczka krakowska, córka Leszka Białego i siostra Bolesława Wstydliwego. Przemawiają za tym dokumenty z czasów biskupa, w których Bolesław Wstydliwy nazywa go "najdroższym siostrzeńcem" (łac. nepos carissimus), a Leszek Czarny kuzynem (łac. cognatus). Twierdzenie to zdaje się również potwierdzać Paprocki w "Herbach rycerstwa polskiego...", z których dowiadujemy się, że herb Korczak początkowo używany był przez Sławońskich książąt. Wskazuje na to również węgierskie pochodzenie i symbolika herbu.
Ze wymienianymi powyżej źródłami współgra także teza M. Voloshchuka, zgodnie z którą ojcem Prokopa byłby wywodzący się z rodu Ruryka Rościsław Michajłowicz, książę Nowogrodu, Halicza, Łucka, Czernichowa i Maczwy, ban Sławonii i samozwańczy car Bułgarii, matką zaś Anna, węgierska królewna - córka Beli IV i Marii Laskariny.
Czytaj dalej: Królewska krew

Kariera

Przyszły biskup został kanclerzem na dworze krakowskim pod panowaniem Bolesława V Wstydliwego najprawdopodobniej w roku 1266. Świadczy o tym przejście jego poprzednika Pawła z Przemankowa na biskupstwo dnia 2 X 1266 i obecność w dokumentach używanej przez Prokopa formuły "datum per manus". W źródłach jako kanclerz po raz pierwszy został wymieniony dnia 21 III 1270, a w następnych latach funkcję tę pełnił również na dworach Leszka Czarnego i Przemysła II, aż do dnia 24 VIII 1290 r. Już wtedy był znany z pięknych obyczajów i szczodrości, które to miał nabyć na dworze królów Węgier. W roku 1274 pełnił funkcje kantora gnieźnieńskiego, prepozyta sandomierskiego i kanonika krakowskiego, w tym samym roku książę Bolesław zwrócił uwagę na zasługi Prokopa na arenie politycznej, a dnia 15 II 1278 darował mu wieś Czystebrzegi nad Wisłą, której nadał szeroki immunitet. Miejscowość została zwolniona od wszelkich opłat i posług należnych do niedawna księciu, kasztelanowi, wojewodzie krakowskiemu, ich sędziom i komornikom, a także wszystkim innym urzędnikom (ab omnibus alijs solucionibus, seruicijs, exaccionibus, angarijs et perangarijs ducalibus, castellani et palatini Cracouiensium, ipsorum iudicum et camerariorum seu officialium quorumcumque). W dokumencie nadania znalazła się pochwała kanclerza jako dobrego gospodarza (nobis et nostrae utique impensa terre utiliter et frequenter), a także sformułowanie nepos carissimus, czyli najdroższy, najukochańszy siostrzeniec użyte w stosunku do Prokopa. Wieś, którą otrzymał w 1278 r. przyszły biskup, została wcześniej skonfiskowana pewnemu rycerzowi za liczne przewinienia, a następnie oddana na tymczasowe użytkowanie łowczym książęcym. W tym samym roku komes Wawrzyniec z Bawołu zastawił Prokopowi swoją wieś Bawół, nieopodal Krakowa, za trzydzieści grzywien na okres dziewięciu lat.
W roku 1271 zmarł arcybiskup gnieźnieński Janusz, a katedra po nim pozostawała pusta. W tym czasie "większa i lepsza" część tamtejszej kapituły, najprawdopodobniej pod przewodnictwem Jakuba Świnki, prosiła papieża o powierzenie administracji archidiecezji Prokopowi, który zdaniem historyków Wojciechowskiego i Wyrozumskieg, był wówczas osobą szczególnie uprzywilejowaną. Jan XXI przychylił się do ich woli i w 1276 r. mianował kanclerza administratorem in temporalibus, ten urząd sprawował przez siedem lat, aż do przejęcia katedry przez Jakuba Świnkę. Prawdopodobnym jest, ze Prokop i Świnka współpracowali ze sobą w celu zjednoczenia królestwa. Wiadomo na przykład, że arcybiskup utrzymywał kontakty z księciem krakowskim i otrzymał nawet od niego połowę wsi Prusy. W 1279 r. Prokop jest wymieniany jako scholastyk krakowski. 7 XII tego samego roku zmarł też Bolesław Wstydliwy, kanclerz towarzyszył tego dnia księciu. Przy łożu umierającego byli także obecni medyk Racław, spowiednik Bogufał, wojewoda krakowski Sasin, wojewoda sandomierski Janusz h. Topór, kasztelan krakowski Warsz h. Rawicz, kasztelan sandomierski Pełko, a także komornik księżnej Wawrzyniec. Po śmierci Bolesława poparł Leszka Czarnego jako jego następcę, co było zgodne z wolą zmarłego. W 1280 r. był wymieniany jako prepozyt gnieźnieński. W roku 1286 występował jako jeden z arbitrów ze strony Pawła z Przemankowa w jego sporze z Leszkiem Czarnym. Po śmierci tego księcia poparł Przemysła II w dążeniach do tronu krakowskiego. Ukoronowaniem jego kariery była tiara biskupia, którą przyjął w 1292, bądź na początku 1293 r., za poparciem Wacława II i Władysława Łokietka. Sakrę biskupią otrzymał z rąk Jakuba Świnki.

Biskupstwo i schyłek życia

W roku 1293 biskup utworzył parafię i wybudował kościół w Iwanowicach. Otrzymał także od Przemysła II dwudziestą część dochodu z żup krakowskich na potrzeby biskupstwa. Starowolski przekazuje, że trzymał on dyscyplinę wśród duchowieństwa, której brakło za jego poprzednika Pawła z Przemankowa.
Jako biskup, Prokop nie zrezygnował z aktywnego udziału w polityce. Postanowił wesprzeć księcia Piasta w drodze do tronu polskiego. K. Tymieniecki podaje, że opowiedział się on po stronie Przemysła II, B. Włodarski, Władysława Łokietka. Któregokolwiek z tych książąt Prokop rzeczywiście poparł, na pewno nie był to Wacław II, który w roku 1294 wezwał biskupa do Pragi. Tam zażądał by ten ukorzył się przed nim i uznał go za pana i opiekuna Kościoła Krakowskiego. Prokop chcąc zdobyć sprzymierzeńca w sporze z Wacławem nadał Janowi, proboszczowi wyszehradzkiemu i kanclerzowi Królestwa Czeskiego dożywotnio sto grzywien srebra rocznie z dochodów biskupstwa krakowskiego. Ostatecznie jednak złożył na Ewangelię przysięgę wierności królowi Czech, którą przedłużył również na swoich sukcesorów, a w której zobowiązał się nie działać na szkodę władcy, ale bronić jego ziem ze wszystkich sił, donosić mu o wszelkich zamieszkach i niepokojach w ziemi krakowskiej i sandomierskiej, oraz przeciwdziałać im. W zamian za uznanie jego władzy Wacław przekazał biskupstwu krakowskiemu dziesiątą część całego monarszego dochodu z żup krakowskich.
"Katalog biskupów krakowskich" Łętowskiego wspomina o podróży, jaką Prokop miał odbyć do Rzymu, by tam zostać konsekrowanym przez Celestyna V w 1294 r., a także o chorobie, która uniemożliwiła biskupowi być obecnym na koronacji Przemysła II, która odbyła się 26 VI 1295 r. Te informacje nie są jednak pewne.
Wedle Paprockiego był biskupem przez dwa lata i trzy miesiące. Zmarł najprawdopodobniej w 1295 r. (wedle nowszej hipotezy dnia 8 XII 1294). Według tradycji został pochowany w katedrze krakowskiej.

Dokumenty wymieniające Prokopa

• Nadanie wsi Bojków wraz z częścią lasów, a także zatwierdzenie posiadania Dubia i immunitetów braciom Henrykowi i Piotrowi z Dubnia. Dokument wystawiony w Krakowie dnia 21 V 1270 r. przez Bolesława ks. krakowskiego i sandomierskiego, oraz księżną Kingę. Świadkami byli: kanclerz nadworny Prokop, łowczy kłobudzki Wawrzyniec, skarbnik Jan, Krzesław, podkanclerzy nadworny Twardosław, Gołuch de Sevor.
• Potwierdzenie dawnych przywilejów dla klasztoru w Jędrzejowie, a także nadanie prawa do lokacji miasta we wsi Jędrzejów cystersom wraz z immunitetem. Dokument wystawiony w Krakowie dnia 16 II 1271 r. przez Bolesława ks. krakowskiego i sandomierskiego, oraz przy aprobacie księżnej Kingi. Świadkami byli: kanclerz nadworny Prokop, prepozyt skalbmierski Lasota, prepozyt kolegiaty św. Floriana Wit, skarbnik Jan Bobyn, podkomorzy Skarbimir. [[3]]

• Pozwolenie na lokację we wsi Opatowiec miasta na prawie niemieckim, dla benedyktynów z Tyńca. Dokument wystawiony w Krakowie dnia 15 V 1271 r. przez Bolesława ks. krakowskiego i sandomierskiego. Świadkami byli: kanclerz nadworny Prokop, kasztelan krakowski Warsz, wojewoda sandomierski Janusz, wojewoda krakowski Piotr, kasztelan wiślicki Dobiesław, łowczy kłobucki Wawrzyniec. [[4]]
• Nadanie Piotrowi, kapelanowi książęcemu i kanonikowi św. Floriana w Kleparzu wsi Stare Łubno, wraz z immunitetem. Dokument wystawiony dnia 19 V 1272 r. Świadkami byli: kanclerz nadworny Prokop, wojewoda krakowski Piotr, stolnik Pełka, podsędek krakowski Dobiesław, rycerz Bruno. [[5]]

• Pozwolenie na lokowanie następujących wsi: Wielka Wieś, Zagórowa, Trzyciąż i Ściborzyce dla kościoła i klasztoru norbertanek w Dłubni. Dokument wystawiono w Lelowie dnia 18 III 1275 r. przez Bolesława ks. krakowskiego i sandomierskiego, oraz księżną Kingę. Świadkami byli: kanclerz nadworny Prokop, stolnik sandomierski Wawrzyniec, komornik księżnej Sułek, Piotr Lancomir, stolnik księżnej Grzegorz, podkanclerz nadworny Twardosław. [[6]]

• Nadanie immunitetów dobrom klasztoru cystersów w Wąchocku. Dokument wystawiony w Stopnicy dnia 11 VI 1275 r. przez Bolesława ks. krakowskiego i sandomierskiego. Świadkami byli: kanclerz nadworny Prokop, biskup krakowski Paweł, kasztelan krakowski Warsz, wojewoda sandomierski Janusz, wojewoda krakowski Nieustęp, kasztelan sandomierski Mirosław, sędzia sandomierski Bernard.[[7]]

• Zwolnienie dóbr kolegiaty sandomierskiej od wielu danin i posług na wzór dóbr katedry krakowskiej. Dokument wystawiony w Krakowie dnia 16 VI 1276 r. przez Bolesława ks. krakowskiego i sandomierskiego, oraz księżną Kingę. Świadkami byli: kanclerz nadworny i prepozyt sandomierski Prokop, kasztelan krakowski Warsz, wojewoda krakowski Nieustęp, kasztelan biecki Mikołaj, cześnik krakowski Żegota, kasztelan radomski Mścisław, wojski krakowski Przybysław.
• Nadanie kanclerzowi Prokopowi wsi Czystebrzegi wraz z immunitetami. Dokument wystawiony w Krakowie dnia 15 II 1278 r. przez Bolesława ks. krakowskiego i sandomierskiego, oraz księżną Kingę. Świadkami byli: kasztelan krakowski Warsz, wojewoda sandomierski Janusz, wojewoda krakowski Nieustęp, kasztelan brzeski Marcin, cześnik sandomierski Pełka, podkomorzy krakowski Otto. [[8]]

• Potwierdzenie, że rycerz Wawrzyniec z Bawoła zastawił na dziewięć lat wieś Bawół kanclerzowi Prokopowi za trzydzieści grzywien srebra. Dokument wystawiony w Krakowie dnia 13 V 1278 r. przez Bolesława ks. krakowskiego i sandomierskiego. Świadkami byli: kasztelan krakowski Warsz, wojewoda sandomierski Janusz, sędzia krakowski Zbigniew, komornik Wawrzyniec Strzeszkowic, kasztelan biecki Mikołaj Lucuthouicz, skarbnik księżnej Jan Lycho.
• Pozwolenie na lokowanie następujących wsi: Prandocin, Kacice, Truszyn i Posaków dla klasztoru cystersów w Mogile. Dokument wystawiony w Krakowie dnia 26 V 1278 r. przez Bolesława ks. krakowskiego i sandomierskiego, oraz księżną Kingę. Świadkami byli: kanclerz nadworny Prokop, skarbnik krakowski Wojsław, podkomorzy Otto, Dobiesław Sądowic, łowczy sandomierski Krzesław, dziekan Gerard, scholastyk sandomierski Jan, archidiakon zawichojski Wit.
• Oznajmienie zamiany za łąki Dobromir i Okrągłe oraz las Rudy koło Poznachowic wsi Kembłów z rycerzem Abrahamem, synem kasztelana krakowskiego Sułki. Dokument wystawiony w Krakowie dnia 27 V 1278 r. przez Bolesława ks. krakowskiego i sandomierskiego. Świadkami byli: kanclerz nadworny Prokop, sędzia sandomierski Żegota, stolnik krakowski Wierzchosław, kasztelan brzeski Marcin, podkomorzy sandomierski Piotrzyk, skarbnik krakowski Wojsław.
• Nadanie kapitule krakowskiej wsi Bolesław oraz zapis dwustu grzywien srebra z żupy bocheńskiej. Dokument wystawiony w Korczynie dnia 6 XII 1279 r. przez Bolesława ks. krakowskiego i sandomierskiego. Świadkami byli: kanclerz Prokop, kasztelan krakowski Warsz, wojewoda sandomierski Janusz, wojewoda krakowski Sasin, kasztelan sandomierski Pełka, komornik księżnej Wawrzyniec, spowiednik księcia i franciszkanin Bogufał, medyk księcia magister Racław.
• Założenie i uposażenie klasztoru w Starym Sączu. Dokument wystawiony w Sączu dnia 16 VII 1280 r. przez księżną Kingę. Świadkami byli: kanclerz Prokop, kasztelan krakowski Warsz, kasztelan sandomierski Pełka, kasztelan lubelski Pełka, kasztelan brzeski Marcin, gwardian ostrzyhomski Stefan, lektor Braci Dominikanów Bogusław, kustosz Jan, lektor franciszkanów Borysław.
• Wznowienie i potwierdzenie wolności klasztoru cystersów w Koprzywnicy. Dokument wystawiony w Osiecku dnia 22 I 1284 r. przez Leszka ks. krakowskiego, sandomierskiego i sieradzkiego. Świadkami byli: kanclerz Prokop, kasztelan krakowski Janusz, palatyn sandomierski Otto, palatyn krakowski Żegota, kasztelan sandomierski Marek, prepozyt krakowski Wierzchosław, prepozyt sandomierski Wit. [[9]]

• Potwierdzenie wolności klasztoru cystersów w Wąchocku. Dokument wystawiony w Osiecku dnia 22 I 1284 r. przez Leszka ks. krakowskiego, sandomierskiego i sieradzkiego. Świadkami byli: kanclerz Prokop, kasztelan krakowski Janusz, palatyn sandomierski Otto, palatyn krakowski Żegota, kasztelan sandomierski Marek, prepozyt krakowski Wierzchosław, prepozyt sandomierski Wit. [[10]]

Źródła

B. Paprocki "Gniazdo cnoty zkąd herby rycerstwa sławnego Królestwa Polskiego", 1578 [[11]]
B. Paprocki "Herby rycerstwa polskiego przez Bartosza Paprockiego zebrane i wydane r. p. 1584; wydanie Kazimierza Józefa Turowskiego", 1858 [[12]]
B. Paprocki "Zrdcadlo slawneho Margrabstwij Morawskeho", Olomouc 1593 [[13]]
L.Łętowski "Katalog biskupów, prałatów i kanoników krakowskich", Kraków 1852 [[14]]
K. Supernak "Otoczenie Bolesława Wstydliwego, księcia krakowskiego i sandomierskiego (1226-1279)", Katowice 2017 [[15]]
M. Voloshchuk "Ruthenian-Hungarian matrimonial connections in the context of the Rurik inter-dynasty policy of the 10th-14th centuries: selected statistical data", 2018
M. Voloshchuk "Єпископ Кракова Procopius de Russia (1292/93–1295 рр.). Умовна етнічність та генеалогічна належність" [[16]]
Internetowy Polski Słownik Biograficzny [[17]]
Wikipedia.pl [[18]]